Co mówi kodeks postępowania karnego?
Kodeks postępowania karnego przewiduje stosowanie środków zapobiegawczych mających za celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także zapobiegnięciu popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Środki te stosowane są tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego przestępstwa. Środami zapobiegawczymi przewidzianymi w kodeksie postępowania karnego są między innymi: tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, dozór Policji, nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego, zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, nakaz powstrzymywania się od określonej działalności lub prowadzenia określonego rodzaju pojazdów, zakaz opuszczania kraju.
Tymczasowe aresztowanie jest jedynym środkiem zapobiegawczym izolacyjnym, najbardziej uciążliwym w hierarchii środków zapobiegawczych, stosowany jest wyłącznie wtedy, gdy inne środki zapobiegawcze są niewystarczające. Celem stosowania tego środka jest zabezpieczenie postępowania karnego oraz zapewnienie jego skuteczności.
W zależności od etapu postępowania karnego, decyzję w przedmiocie zastosowania środków zapobiegawczych wydaje prokurator lub sąd. W przypadku tymczasowego aresztowania, w toku postępowania przygotowawczego wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania składa prokurator, natomiast decyzja należy do wyłącznej kompetencji sądu.
Postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w toku postępowania przygotowawczego wydaje sąd na wniosek prokuratora, a po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd, przed którym sprawa się toczy. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator przesłuchują oskarżonego, w czynnościach może brać udział obrońca.
Warunki wymagane do tymczasowego aresztowania
Ustawa przewiduje ściśle określone przesłanki ogóle i szczególne, uzasadniające dopuszczalność zastosowania środka zapobiegawczego. Środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, wyjątkowo także w celu zapobieżenia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa lub gdy zebrane dowody wskazuję na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo (przesłanki ogóle).
Dodatkowo środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi: 1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza gdy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, 2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne (przesłanki szczególne).
Zgodnie z przepisami postępowania karnego w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie może było ukończyć postępowania w określonym terminie 3 miesięcy, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Łączy okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
Zarówno na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, jak i przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji.
Kiedy i jak złożyć zażalenie na tymczasowe aresztowanie?
Decyzja o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydawana jest w formie postanowienia. W postępowaniu przygotowawczym stosuje je sąd rejonowy na wniosek prokuratora, w okręgu którego prowadzi się postępowanie. W przypadku postępowania sądowego o tymczasowym aresztowaniu orzeka sąd prowadzący sprawę.
Kodeks postępowania karnego nakłada na sąd obowiązek określenia w postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania czas jego trwania, a także oznaczyć termin, do którego aresztowanie ma trwać. Z kolei uzasadnienie postanowienia powinno zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przestępstwa, wykazanie okoliczności wskazujących na istnienie zagrożenia dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa w razie niezastosowania środka zapobiegawczego oraz określonej podstawy jego zastosowania i potrzeby zastosowania danego środka. Zastosowanie tymczasowego aresztowania wymaga również wyjaśnienia, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego.
Na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania oraz przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, a więc wnoszone jest do sądu drugiej instancji, a więc co do zasady zażalenie na postanowienie sądu rejonowego będzie wnoszone do sądu okręgowego, natomiast zażalenie na postanowienie sądu okręgowego – do sądu apelacyjnego. Zażalenie wnosi się za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Termin do wniesienia zażalenia liczy się od dnia doręczenia decyzji sądu lub od dnia ogłoszenia postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania i wynosi 7 dni.
Do najczęściej występujących błędów uzasadniających wniesienie zażalenia należą: zastosowanie środka zapobiegawczego bez podstawy prawnej, popełnione błędy proceduralne, takie jak naruszenie prawa do obrony, niewłaściwe przeprowadzenie przesłuchania i inne uchybienia, które wpłynęły na decyzję o aresztowaniu, zastosowanie tymczasowego aresztowania podczas gdy inne środki zapobiegawcze byłyby wystarczające do zabezpieczenia postępowania, zmiana okoliczności sprawy, a także ustanie przyczyn uzasadniających stosowanie tymczasowego aresztowania.
Zażalenie na tymczasowe aresztowanie powinno spełniać wymogi formalne, zostać złożone do właściwego sądu oraz zawierać argumentację przemawiającą za brakiem słuszności podjętej decyzji. W zażaleniu należy wskazać prawidłowy sąd, sygnaturę akt sprawy, zaskarżone postanowienie, przedstawienie argumentów świadczących na korzyść oskarżonego oraz wykazania błędów, jakie zostały popełnione w toku postępowania. Jednocześnie wskazać należy argumenty przemawiające za zasadnością zastosowania innego, mniej uciążliwego środka zapobiegawczego.
Przepisy nakładają na sąd obowiązek rozpoznania zażalenia niezwłocznie, nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami sprawy.
Rola kancelarii w przypadku zażalenia
Udział obrońcy w toku postępowania karnego, w szczególności na początkowym jego etapie może mieć kluczowego znaczenie dla przebiegu całego procesu, w tym stosowanych środków zapobiegawczych. Udział obrońcy w przypadku tymczasowego aresztowania jest istotny z uwagi na następujące obszary:
- analiza sytuacji prawnej – obrońca przeprowadza kompleksową analizę sytuacji prawnej klienta, jest uprawniony do zapoznawania się z aktami sprawy, w tym istniejących w sprawie przesłanek zastosowania tymczasowego aresztowania; ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego daje możliwość złożenia zażalenia na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania lub w przedmiocie przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz przedstawienia argumentacji przemawiającej za zasadnością stosowania innego środka zapobiegawczego;
- przygotowanie i złożenie zażalenia – niekorzystne postanowienie w przedmiocie stosowania środka zapobiegawczego może być zmienione lub uchylone; kancelaria oferuje profesjonalne sporządzenie pisma procesowego, spełniającego warunki formalne, wniesionego do właściwego sądu, w ustawowym terminie, przedstawiającego dowody popierające zażalenie oraz uzasadnienie zawierające argumentację przemawiającą za zasadnością wniesionego środka odwoławczego;
- udział obrońcy w czynnościach podejmowanych przez organy – obrońca jest uprawniony do udziału w czynnościach procesowych, zarówno przed wydaniem postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania, jak również na etapie zażalenia; zapewnia to skuteczną obronę i przedstawienie argumentacji przed sądem, przemawiającą na korzyść klienta;
- wniosek o zmianę środka zapobiegawczego – w toku postępowania możliwe jest złożenie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, co jest szczególnie istotne w przypadku stosowania wobec oskarżonego lub podejrzanego środka w postaci tymczasowego aresztowania;
- reprezentowanie klienta – udział obrońcy w postępowaniu karnym obejmuje udział w czynnościach przed organami oraz reprezentację przed sądem; podkreślić należy również, że osoby przebywające w areszcie śledczym mają prawo do kontaktu z obrońcą, co pozwala na skuteczną obronę.
