Odszkodowanie za zakaz konkurencji – kiedy się należy i jak się o nie ubiegać?

Umowa o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji zawierana jest pomiędzy stronami, w której jedna zobowiązuje się do niepodejmowania działań konkurencyjnych w stosunku do drugiej strony przez określony czas, w określonym miejscu i w określonym zakresie działalności. Tego rodzaju umowy najczęściej zawierane się w kontekście relacji pracodawca i pracownik oraz między stronami umów handlowych.

Główne elementami umowy o zakazie konkurencji obejmują:

1. oznaczenie stron umowy – zidentyfikowanie stron zapewnia jasność i precyzję co do tożsamości każdej ze stron, co eliminuje potencjalne nieporozumienia lub niejasności; w umowach o zakazie konkurencji, w zależności od kontekstu i rodzaju umowy, strony mogą być różne.

   Umowy o zakazie konkurencji najczęściej zawierane są pomiędzy pracownikiem i pracodawcą – pracownik zobowiązuje się do niepodejmowania działań konkurencyjnych wobec pracodawcy w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego zakończeniu. Zakaz konkurencji w tym przypadku ma na celu ochronę tajemnic handlowych i klientów pracodawcy. Do zawierania umów zakazu konkurencji dochodzi również w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa, pomiędzy wspólnikami spółki lub partnerami biznesowymi.

2. okres obowiązywania zakazu konkurencji – to jeden z kluczowych elementów umowy, który ustala przez jaki czas dana strona zobowiązuje się do niekonkurencji wobec drugiej strony. Określenie odpowiedniego okresu obowiązywania ma istotne znaczenie i zależy od wielu czynników, w tym branży, rodzaju umowy, specyfiki biznesu oraz indywidualnych ustaleń między stronami.

   Istotne jest to, aby okres obowiązywania zakazu konkurencji był zgodny z przepisami prawa oraz proporcjonalny do rzeczywistych potrzeb ochrony interesów stron. W praktyce okresy obowiązywania zakazu konkurencji obejmują okres od kilku miesięcy do kilku lat, ale zawsze jest to ustalane indywidualnie i dostosowane do okoliczności.

3. obszar geograficzny – element ten określa, na jakim obszarze geograficznym strona zobowiązuje się do niekonkurencji wobec drugiej strony. W praktyce obszar geograficzny zakazu konkurencji może obejmować obszar lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, a nawet globalny, w zależności od specyfiki danej umowy.
4. zakres zakazu konkurencji – obejmuje działania i czynności, których strona zobowiązuje się nie podejmować w określonym zakresie. Przy określaniu zakresu zakazu konkurencji uwzględnia się w szczególności rodzaj działalności, wskazanie z jakimi konkretnie konkurentami strona zobowiązuje się nie podejmować działań, sprecyzowanie jakie konkretne działania są objęte zakazem konkurencji.
5. forma zakazu konkurencji – zakaz konkurencji może przyjmować różne formy, w zależności od kontekstu umowy i celów, jakie strony chcą osiągnąć; do najczęściej występujących form zakazu konkurencji należy zakaz zatrudniania w konkurencyjnych firmach, zakaz zakładania konkurencyjnego przedsiębiorstwa, zakaz konkurencyjnych działań lub projektów, zakaz kontaktowania się z klientami lub partnerami biznesowymi, zakaz korzystania z informacji poufnych oraz zakaz korzystania z określonych technologii.
6. odszkodowanie za zakaz konkurencji lub wynagrodzenie – to jeden z podstawowych elementów umowy o zakazie konkurencji zawieranych pomiędzy stronami stosunku pracy. W takich umowach strony ustalają specjalne warunki finansowe, które mają zrekompensować stronie zobowiązanej do zakazu konkurencji utratę możliwości zarobkowych w danej branży lub ryzyko utraty potencjalnych dochodów;
7. sankcje za naruszenie zakazu konkurencji – do najczęściej spotykanych sankcji za naruszenie zakazu konkurencji są kary umowne, zatrzymanie wynagrodzenia czy zapłata odszkodowania.

   Umowy o zakazie konkurencji mogą również zawierać postanowienia dodatkowe, takie jak klauzule poufności, klauzule dotyczące własności intelektualnej, obowiązek zachowania poufności. Strony mogą dowolnie uregulować stosunek, istotne jest jednak to, aby postanowienia umowy były zgodne z przepisami prawa.

Przypadki, w których przysługuje odszkodowanie

Odszkodowanie za zakaz konkurencji to forma rekompensaty finansowej, której jedna strona może żądać w przypadku naruszenia postanowień umowy o zakazie konkurencji przez drugą stronę. Możliwość dochodzenia odszkodowania będzie zależała w szczególności od skuteczności umowy o zakazie konkurencji, dokładności sformułowanych postanowień oraz ich zgodności z przepisami prawa.

Do najczęściej występujących przypadków, w których przysługuje odszkodowanie należą te wynikające z umów zawieranych pomiędzy stronami stosunku pracy. Odszkodowanie za zakaz konkurencji może przysługiwać zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy, w zależności od treści umowy o zakazie konkurencji oraz okoliczności sprawy.

Umowy o zakazie konkurencji mogą zawierać postanowienia przewidujące odszkodowanie lub dodatkowe wynagrodzenie dla pracownika za przestrzeganie zakazu konkurencji. Postanowienia te mają na celu rekompensatę pracownikowi ograniczeń związanych z zakazem konkurencji, w szczególności gdy zobowiązuje się on do niepodejmowania działalności konkurencyjnej w okresie po zakończeniu stosunku pracy. Pracownikowi może przysługiwać odszkodowanie za zakaz konkurencji w szczególności w przypadku:

1. braku wynagrodzenia za okres zakazu – w umowie o zakazie konkurencji pracodawca może zobowiązać się do zapłaty wynagrodzenia lub odszkodowania za okres obowiązywania zakazu konkurencji, jeżeli pracodawca nie wypłaca tego wynagrodzenia zgodnie z umową;
2. naruszenie warunków umowy – jeżeli pracodawca narusza postanowienia umowy, między innymi poprzez brak wypłaty wynagrodzenia za okres zakazu;
3. zakaz konkurencji bez podstawy prawnej – dotyczy to sytuacji, w których zakaz konkurencji został narzucony przez pracodawcę bez podstawy prawnej lub jest niezgody z obowiązującymi przepisami, a pracownik doświadcza negatywnych skutków ze względu na zakaz;
4. naruszenie przepisów prawa pracy – dotyczy to sytuacji, gdy postanowienia umowy o zakazie konkurencji naruszają przepisy prawa pracy, a po stronie pracownika powstaje szkoda;
5. bezpodstawne rozwiązanie umowy przez pracodawcę – dotyczy to sytuacji, gdy pracodawca bezpodstawnie rozwiązuje z pracownikiem umowę, a umowa o zakazie konkurencji przewidywała odszkodowanie lub dodatkowe wynagrodzenie;

Z drugiej strony umowy o zakazie konkurencji mogą zawierać postanowienia przewidujące sankcje finansowe, kary umowne oraz odszkodowanie dla pracodawcy za złamanie zakazu konkurencji przez pracownika. W tym przypadku mają one na celu zabezpieczenie interesów pracodawcy przed potencjalną szkodą wynikającą z konkurencyjnych działań pracownika po ustaniu stosunku pracy. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których:

1. pracownik podejmuje pracę w konkurencyjnej firmie lub zakłada władną działalność bezpośrednio konkurującą z pracodawcą, naruszając w ten sposób zakaz konkurencji;
2. naruszenie klauzuli dotyczącej zakazu bezpośredniego kontaktu z klientami pracodawcy w celu pozyskania ich dla konkurencyjnej firmy;
3. ujawnienia i wykorzystania poufnych informacji, tajemnic handlowych i innych szczególnie ważnych informacji przedsiębiorstwa pracodawcy w konkurencyjnej działalności, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
4. przejścia do konkurencyjnej firmy, podczas gdy umowa o zakazie konkurencji obowiązywała również po ustaniu stosunku pracy.

Wysokość odszkodowania za zakaz konkurencji

Wysokość odszkodowania za zakaz konkurencji może różnić się w zależności od rodzaju umowy, branży, pozycji pracownika na rynku oraz zakresy zakazu konkurencji. Do najważniejszych czynników wypływających na wysokość odszkodowania należnego pracownikowi są:

1. umowne ustalenie kwoty odszkodowania – umowa o zakazie konkurencji może zawierać ustalenie konkretnej wysokości odszkodowania, które pracodawca zobowiązuje się zapłacić pracownikowi za przestrzeganie zakazu konkurencji;
2. procent od zarobku lub zysku – w niektórych przypadkach odszkodowanie może być ustalane jako procent od obrotu konkurencyjnego przedsiębiorstwa lub jako procent od zysków uzyskanych przez pracownika w konkurencyjnym przedsiębiorstwie;
3. okres zakazu konkurencji – długość okresu zakazu konkurencji może wpływać za wysokość odszkodowania należnego pracownikowi – im dłuższy okres zakazu, tym odszkodowanie powinno być wyższe;
4. rozmiar przedsiębiorstwa – wysokość odszkodowania może zależeć od konkurencyjności danej branży, w bardziej konkurencyjnych branżach, gdzie utrata pracownika może być większy wpływ, odszkodowanie może być wyższe;
5. szczególne umiejętności pracownika – wartość odszkodowania może być uzależniona od unikalnych umiejętności, doświadczenia lub specjalistycznych kompetencji pracownika, pracownicy o wysokich umiejętnościach mogą negocjować wyższe odszkodowanie.

Przepisy kodeksu nie określają sposobu ustalania podstawy wymiaru odszkodowania należnego pracownikowi. W tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy, który wskazał, że przy obliczaniu wynagrodzenia lub innego świadczenia nabywanego po ustaniu stosunku pracy uwzględnia się zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Procedura ubiegania się o odszkodowanie

Procedura ubiegania się o odszkodowanie za zakaz konkurencji może obejmować kilka etapów. Pierwszy z nim to dokładna analiza umowy w celu zrozumienia warunków i postanowień dotyczących zakazu konkurencji, w tym ewentualnych zapisów o odszkodowaniu.

Najbardziej preferowanym sposobem rozwiązania sporów za złamanie zakazu konkurencji jest jego polubowne rozwiązanie w drodze negocjacji lub mediacji. W przypadku braku osiągnięcia porozumienia konieczne będzie skierowanie sprawy na drogę sądową i zasądzenie odszkodowania przez sąd.

Jednocześnie wskazać należy, że odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest opodatkowane, zgodnie z przepisami o podatku dochodowym od osób fizycznych.